مطالب

علی اکبر دهخدا

۱۲۵۷ – ۱۳۳۴

علی‌اکبر دهخدا در تهران زاده شد. پدرش خان باباخان از ملاکان متوسط قزوین پیش از زاده شدن وی، در تهران اقامت گزیده بود.

در ده سالگی پدرش فوت کرد. دهخدا تحصیلات قدیم را نزد غلامحسین بروجردی آموخت.در زمان گشایش مدرسه علوم سیاسی  وزارت امور خارجه در سال ۱۲۷۸ قمری، دهخدا جزو اولین فارغ‌التحصیلان مدرسه سیاسی بود. طی این دوره با مبانی علوم جدید و زبان فرانسوی آشنا شد. معلم ادبیات فارسی آن مدرسه محمدحسین فروغی بود و گاه تدریس ادبیات کلاس را به عهده دهخدا می‌گذاشت. چون منزل پدری دهخدا در جوار منزل حاج شیخ هادی نجم‌آبادی بود از محضر او بهره می‌گرفت.دهخدا پس از اتمام دوره مدرسه علوم سیاسی،میرزا علی‌اکبر خان قزوینی نامیده می‌شد، به خدمت وزارت امور خارجه درآمد و در سال ۱۲۸۱  دهخدا به‌عنوان منشی سفیر با معاون الدوله غفاری سفیر ایران در بالکان همراه شد.او در سال ۱۲۸۴ همزمان با آغاز مشروطیت  به ایران بازگشت.ابتدا به مدت شش ماه در اداره شوسه خراسان  استخدام شد.در همین هنگام، میرزا جهانگیرخان شیرازی  برای انتشار روزنامه صوراسرافیل  از او دعوت به همکاری کرد.

دهخدا از ابتدا نویسنده اصلی در صوراسرافیل بود. دهخدا در آغاز هر شماره روزنامه مقاله‌ای در زمینه مسائل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و در پایان مقاله‌ای با عنوان چرند و پرند با نام مستعار دخو می‌نوشت. سبک نگارش این مقالات در ادبیات فارسی بی‌سابقه بود و مکتب جدیدی را در روزنامه‌نگاری ایران و نثر فارسی معاصر پدید آورد.برخی نوشته‌های دهخدا موجب اعتراض‌های شدید سنّت‌گرایان متعصب و طرفداران استبداد شد، حتی حکم به تکفیر او دادند.بعد از کودتای محمدعلی شاه در ۱۲۸۷، دهخدا همراه با عده‌ای از آزادی‌خواهان به کشورهای همجوار و اروپا تبعید شدند.پس از ورود دهخدا و آزادی‌خواهان تبعیدی به پاریس، معاضدالسلطنه با دهخدا در انتشار دوباره صوراسرافیل همکاری کرد. دهخدا در پاریس با علامه محمد قزوینی معاشر بود.در فروردین ۱۲۸۸  به استانبول رفت. مهم‌ترین فعالیت سیاسی دهخدا در استانبول نشر چهارده یا پانزده شماره از روزنامه سروش بود.

پس از فتح تهران و خلع محمدعلی شاه، در انتخابات دوره دوم مجلس شورای ملی، علی‌اکبر دهخدا در حالی که هنوز در استانبول بود، هم از تهران و هم از کرمان  به نمایندگی مجلس انتخاب شد. دهخدا نمایندگی مردم کرمان را پذیرفت. با آغاز جنگ جهانی اول و پس از انحلال حکومت ، دهخدا به مدت دو سال و نیم به دعوت رؤسای ایل بختیاری در چهارمحال بختیاری به سر برد.در آنجا اندیشه تدوین لغت‌نامه در ذهن او شکل گرفت و با استفاده از کتابخانه امیرمفخم کار نگارش یادداشت‌های لازم برای لغت‌نامه و امثال و حکم را جمع‌آوری کرد. پس از پایان جنگ جهانی اول، مدتی ریاست دفتر وزارت معارف و سپس ریاست تفتیش وزارت عدلیه را به عهده داشت.

در سال ۱۳۰۶ مدرسهٔ سیاسی به مدرسهٔ عالی حقوق و علوم سیاسی تغییر نام یافت، و ریاست آن را علی‌اکبر دهخدا به عهده گرفت.درسال ۱۳۱۴ به عضویت فرهنگستان ایران انتخاب شد. از زمان تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ ریاست دانشکده حقوق و علوم سیاسی را تا سال ۱۳۲۰ به عهده داشت. در این سال از خدمات دولتی بازنشسته شد و یکسره به کار لغت‌نامه پرداخت. در نخستین کنگره نویسندگان ایران در تیر ماه ۱۳۲۵ دهخدا در زمره هیئت رئیسه شرکت داشت. در اسفند ۱۳۲۹ در تأسیس جمعیت مبارزه با بی‌سوادی شرکت کرد. در همان سال از جمله نویسندگان و اهل فرهنگی بود که بیانیهٔ صلح استکهلم را امضا کرد.در کشاکش انحلال سلطنت و برپایی جمهوری، دهخدا بعنوان اولین کاندیدای ریاست جمهوری ایران مطرح شد.

دهخدا در سال‌های نهضت ملی شدن نفت به رهبری دکتر محمد مصدق، پشتیبان جدی او بود. در ماههای پیش ازکودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ شایعه تشکیل شورای سلطنت و ریاست شورای دهخدا (در صورت پیروزی نهضت و اعلام جمهوری) بر سر زبان‌ها افتاد. علی‌اکبر دهخدا در روز دوشنبه هفتم اسفند ماه ۱۳۳۴ در سن ۷۷ سالگی در خانه مسکونی خود در خیابان ایرانشهرتهران درگذشت. پیکر او به شهر ری مشایعت و در ابن بابویه در مقبره خانوادگی مدفون گردید. پس از درگذشت دهخدا، خانه‌اش تبدیل به دبستانی با نام خودش شد.

این مطلب را به اشتراک بگذارید

• < قبلی
• بعدی >